Kiedy mowa o najważniejszych reżyserach w XXI wieku, nie sposób pominąć Martina Scorsese. Ten Amerykanin o włoskich korzeniach, stworzył wiele wybitnych filmów, które stały się prawdziwymi klasykami. W tym artykule opisuję dlaczego warto zapoznać się z produkcjami jego autorstwa, mówiąc o jego najsłynniejszych dziełach i charakterystycznym stylu.
Skrót biografii Scorsese i droga do sławy
Martin Marcantonio Luciano Scorsese (to jego pełne imię i nazwisko) urodził się w 1942 r. w Stanach Zjednoczonych. Dokładniej w dzielnicy Nowego Jorku, zwanej Małymi Włochami (Little Italy). Jak sama nazwa wskazuje, była to swoista enklawa zamieszkiwana właśnie przez Włochów i ich potomków. W swojej kinematografii często odwoływał się do tego właśnie miasta, pokazując jednocześnie jego zróżnicowany stosunek do niego.
Wychowywał się w rodzinie głęboko wierzącej. To też nie pozostało bez znaczenia i ukształtowało młodego Marty’ego. Podjął on później tematykę religijną w kilku swoich dziełach, takich jak „Milczenie” czy „Ostatnie kuszenie Chrystusa”, które wywołało wiele kontrowersji.
Młody Martin miał wiele marzeń. Chciał być malarzem, innym razem sportowcem, a nawet księdzem. Ostatecznie jednak, jak dziś wiemy, został filmowcem. Swój pierwszy film, pt.
„Vesuvius VI”, zrealizował mając siedemnaście lat. W latach 1960-1965 studiował na Uniwersytecie Nowojorskim filmoznawstwo, które z powodzeniem ukończył. Później też tam wykładał.
W latach 70. przeniósł się do Hollywood i jego kariera zaczęła się naprawdę rozwijać, choć nie bez upadków i trudnych momentów. Filmy tworzy do dziś. Zmagał się także z problemami z uzależnieniem i depresją. Był pięciokrotnie żonaty i ma trójkę córek.
Najsłynniejsze z filmów Scorsese i wkład w kino
Nie ma co rozpisywać się za bardzo o biografii Amerykanina. O artystach często najlepiej, aby mówiły ich dzieła. Niżej opisuję jakie rodzaje filmów tworzył oraz co było w nich unikalnego.
Kino gangsterskie – od Goodfellas po Irlandczyka
Większość ludzi, kiedy słyszy „Scorsese”, myśli o długich opowieściach o włoskich gangsterach. To skojarzenie, choć może trochę spłaszczać obraz jego twórczości, nie jest błędne. Jednym z najsławniejszych filmów, który dziś zyskał już zdecydowanie miano klasyka, są oczywiście Chłopcy z Ferajny z 1990r.
Ten film, chociaż trwa dwie i pół godziny, w opinii wielu widzów oraz krytyków filmowych, nie przestaje być przejmującym widowiskiem ani przez moment. Opowiada tam o historii Henry’ego Hilla i jego trudnych relacjach zarówno z rodziną, jak i mafią, której jest częścią. Reżyser przedstawia tragedię takiego życia, ale jednocześnie dobrze uchwytuje, co może być w nim kuszące.
Nakręcił on też filmy Kasyno i Gangi Nowego Jorku. Szczególnie ciekawym, z perspektywy całokształtu jego dokonań, wydaje się być jednak Irlandczyk, który swoją premierę miał dopiero w 2019. Opowiada on o życiu Franka Sheerana (w którego rolę wciela się De Niro), który również jest członkiem mafii.
Film ten jednak jest wyjątkowy. Wcześniej wspomniane filmy o przestępcach, Scorsese wypuścił w okresie od lat 90. do wczesnych dwutysięcznych. Tutaj, już jako nieco starszy facet, patrzy na to wszystko z innej perspektywy. Pokazuje też, jak gangsterzy się starzeją, w czym niektórzy recenzenci dopatrywali się meta-komentarza ze strony twórcy, na temat własnej twórczości.
Scorsese jako obserwator człowieka i jego zachowań
Wyżej opisane filmy o mafiozach naturalnie wiele mówiły o człowieku jako takim. Jednak są jeszcze inne utwory reżysera, które jeszcze bardziej dobitnie pokazywały, że starał się on w wielu z nich zrozumieć psychikę ludzi. I to zarówno w kontekście dojmującej samotności, jak i relacji międzyludzkich. Warto wspomnieć o Taksówkarzu (1976), Wściekłym byku (1980) oraz Nowojorskich opowieściach (1989) które stworzył wraz z Francisem Fordem Coppolą i Woodym Allenem.
Jestem ogromnym fanem Wściekłego byka. Chociaż jest on nakręcony w czarno-białych kolorach, to uważam, że dodaje to jedynie uroki temu filmowi. Opowiada on o Jake’u LaMottcie, pełnym werwy bokserze. Chociaż osiąga on ogromne sukcesy podczas swoich walk, jednocześnie w życiu prywatnym też kieruje nim głównie agresja, co widać choćby w jego relacjach z żoną. Dokąd go to prowadzi? Warto samemu zobaczyć.
Taksówkarza, to w ogóle większości fanów kina nie muszę przedstawiać. To kultowy już w tym momencie film, który opowiada o Travisie Bickle. To weteran wojny w Wietnamie, który cierpi z powodu wielkiej izolacji i negatywnych emocji. Pracuje właśnie rozwożąc nocami ludzi w taksówkach, doświadczając brud i zło Nowego Jorku. W końcu decyduje się na dość radykalne kroki.
Oba filmy to naprawdę imponujące stadia psychologiczne.
Inne gatunki, w których porusza(ł) się Scorsese
Scorsese nie ograniczał się tylko do kręcenia rzeczy, takich jak opisałem wyżej. Nie były mu wcale obce po prostu trzymające w napięciu zakręcone thrillery (Wyspa Tajemnic) czy kryminały (Infiltracja). Wyreżyserował on zresztą łącznie, według IMDb, 82 różnorodnych filmów.
Kilka słów o stylu reżyserskim Marty’ego
Tematyka podejmowana przez Marty’ego, jak i wrażliwość, z jaką nimi się zajmuje, to nie jedyne powody, dla których ludzie kochają tworzone przez niego widowiska. Filmy z najpiękniejszymi nawet scenariuszami, nie zyskają wielkiej popularności, gdy są zwyczajnie nudne.
Na szczęście tutaj tak nie jest. Artysta ten wie jak zadbać o tempo opowiadanych przez siebie wizualnie historii. Dla jego filmów charakterystyczny jest niezwykle dynamiczny montaż, chociaż wie też kiedy zwolnić. Często korzysta także z narracji z off-u (bohater komentuje zdarzenia i swoje motywy).
Polecam przynajmniej spróbować się zapoznać z dziełami Scorsese. Prawdopodobnie najlepszym punktem wyjścia będzie właśnie Infiltracja, Wyspa tajemnic lub Wilk z Wall Street (choć ten trwa akurat trzy godziny). Niemniej jego wcześniejsze filmy też są świetne, jeśli nie często lepsze od tych nowszych.
Źródła:
- IMDb, Martin Scorsese, imdb.com/name/nm0000217/?ref_=ls_li_1, [dostęp: 12.05.2025]
- J. Morrow, A Look at the Influential Editing Techniques of Martin Scorsese & Thelma Schoonmaker, nofilmschool, 2014, nofilmschool.com/2014/08/influential-editing-techniques-martin-scorsese-thelma-schoonmaker. [dostęp: 12.05.2025]
