W ciemnym salonie paryskiej Grand Café, 28 grudnia 1895 roku, kilkudziesięciu widzów doświadczyło czegoś niezwykłego. Na białym płótnie pojawił się obraz nadjeżdżającego pociągu, tak realistyczny, że niektórzy goście w panice uciekali ze swoich miejsc. Nikt wtedy nie przypuszczał, że właśnie narodziło się coś, co na zawsze ukształtowało ludzką kulturę.
Wynalezienie filmu i pierwszy film w historii kina
Droga do pierwszych ruchomych obrazów była długa i pełna eksperymentów. Zanim bracia Lumière zaprezentowali swój kinematograf, wiele wynalazków próbowało uchwycić iluzję ruchu. Jednym z pionierów był Louis Aimé Augustin Le Prince, który w 1888 roku nakręcił „Roundhay Garden Scene” – 2,6‑sekundowy fragment spaceru rodziny w ogrodzie.
Pikanterii całej historii dodaje fakt, że Le Prince zniknął bez śladu w 1890 roku podczas podróży pociągiem z Dijon do Paryża, tuż przed planowaną prezentacją w USA.
Kinetoskop – początki filmu
Równolegle w USA Thomas Edison i jego współpracownik William Dickson pracowali nad kinetoskopem. Urządzenie, opatentowane w 1891 roku, ważyło około 500 kilogramów i pozwalało jedynie jednej osobie oglądać krótkie, około 17‑sekundowe sekwencje filmowe przez wizjer. Choć była to tylko ciekawostka technologiczna, to właśnie kinetoskop zapoczątkował komercyjną dystrybucję ruchomych obrazów.
Pierwszy kinematograf i kto go wynalazł?
Auguste i Louis Lumière podeszli do problemu z inżynierską precyzją. Ich kinematograf, opatentowany 13 lutego 1895 roku, ważył zaledwie 4 kilogramy i łączył w sobie kamerę, projektor i kopiarnie. To była prawdziwa rewolucja technologiczna tamtych czasów.
Co ciekawe, sami bracia Lumière nie wierzyli w przyszłość swojego wynalazku. Uważali kinematograf za chwilową nowinkę techniczną, ciekawostkę bez większego znaczenia.
Historyczne narodziny kina: pierwszy pokaz
Pierwszy publiczny pokaz odbył się 28 grudnia 1895 roku w Salonie Indyjskim Grand Café i przeszedł do historii jako oficjalne wynalezienie kina. Widzowie oglądali „Wyjście robotników z fabryki Lumière w Lyonie”, „Przybycie pociągu do stacji La Ciotat” i kilka innych krótkich dokumentów codziennego życia.
Pierwszy pokaz spotkał się z gwałtownymi reakcjami, kiedy to przestraszeni widzowie zaczęli chować się przed nadjeżdżającym pociągiem.
Nickelodeony, czyli pierwsze kina w historii
Przełom kina nastąpił w 1905 roku, gdy w Pittsburghu otwarto pierwszy nickelodeon – salę na 96 miejsc za 5 centów, z pianinem akompaniującym filmom. Nazwa wywodziła się od kombinacji „nickel” (pięciocentówka) i greckiego „odeon” (teatr). Już do 1907 roku w USA działało około 3 000 takich kin, co oznaczało kres elitarnego charakteru rozrywki i początki masowej kultury filmowej.
Pierwszy pokaz filmu w Polsce
W Polsce kinematograf zagościł błyskawicznie. 14 listopada 1896 roku w Krakowie odbył się pierwszy pokaz, a w 1899 roku bracia Krzemińscy otworzyli stały „Gabinet Iluzji” w Łodzi przy Piotrkowskiej 120. W ciągu kilku lat ruchome obrazy stały się nieodłącznym elementem miejskiego życia.
Kino nieme i pierwsze gwiazdy filmowe
W epoce kina niemego rozwinęły się specyficzne gatunki filmowe i wyrosły pierwsze ikony srebrnego ekranu. Charlie Chaplin ze swoją postacią Włóczęgi oraz Buster Keaton z kamienną twarzą ukształtowali komedię slapstickową, która była pełna gwałtownej akcji, fizycznego humoru i absurdalnych sytuacji.
27 października 1927 roku zaprezentowano „The Jazz Singer” – pierwszy pełnometrażowy film dźwiękowy. Jego sukces był tak przytłaczający, że do końca 1928 roku amerykańskie wytwórnie porzuciły kino niemowe na rzecz talkies.
Podsumowanie: jak powstało kino?
Od pierwszych eksperymentów z iluzją ruchu po wielomiliardowy przemysł rozrywkowy, kino przeszło spektakularną metamorfozę w zaledwie kilka dekad. Gdy dziś zanurzamy się w kinie IMAX lub relaksujemy przed ekranem domowego projektora, pamiętajmy o widzach z Grand Café, którzy z przerażeniem i zachwytem obserwowali nadjeżdżający pociąg. To właśnie tamta rewolucja zainspirowała kolejne pokolenia twórców i widzów.
Źródła:
- Bracia Lumiere i kinematograf, Michał Banach, https://www.smartage.pl/bracia-lumiere-i-kinematograf, [dostęp 2.07.2025],
- Kino, Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Kino, [dostęp 2.07.2025],
- Louis Le Prince, Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Louis_Le_Prince, [dostęp 2.07.2025],
- Historia filmu w pigułce. Jak i kiedy powstały pierwsze filmy?, Joanna Marteklas, https://www.focus.pl/artykul/historia-filmu-jak-i-kiedy-powstaly-pierwsze-filmy-jakie-sa-najlepsze-ciekawostki-z-historii-kina, [dostęp 2.07.2025],
- Historia filmu, Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_filmu, [dostęp 2.07.2025],
- Początki kina, Iwona Kolasińska, https://akademiapolskiegofilmu.pl/pl/historia-polskiego-filmu/artykuly/poczatki-kina/375, [dostęp 2.07.2025].
